1971ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಹಾಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ನಡುವೆ ಯುದ್ಧವಾಯಿತು; ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಉದಯಿಸಿತು. ಪ್ರತ್ಯೇಕಗೊಳ್ಳುವ ವೇಳೆ ಒಂದೇ ಬಗೆಯ ರಾಜಕೀಯ ನೀತಿ, ಮನೋಧರ್ಮ, ತಲಾದಾಯ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಈ ಎರಡೂ ಭಾಗಗಳು ಮುಂದೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿಯೇ ತಮ್ಮ ಭವಿಷ್ಯವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡವು. ಎರಡೂ ಇಂದು ಭಿನ್ನ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಕಂಡಿವೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನಿರಂತರ ಪ್ರಗತಿಯ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿದ್ದರೆ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ದುರಂತದ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಬದಲಾವಣೆ ಹೇಗಾಯಿತು?
ಭಾರತ, ಬಾಂಗ್ಲಾ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ- ಈ ಮೂರೂ ದೇಶಗಳ ಭೂತ, ವರ್ತಮಾನ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಹೆಣೆದುಕೊಂಡೇ ಇವೆ. ಆದರೆ ಒಂದರಂತೆ ಇನ್ನೊಂದಿಲ್ಲ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಉಗ್ರವಾದ, ಸೇನಾ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರ, ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಆಡಳಿತ ಮುಂತಾದ ಕಗ್ಗಾಡು ದಾರಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಗುತ್ತಿದ್ದರೆ ಭಾರತ ಉದಾರೀಕರಣ, ಜಾಗತೀಕರಣ, ಸರ್ವಶಿಕ್ಷಣ ಮುಂತಾದ ಆಧುನಿಕತೆಯ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಿ ಇಂದು ಏಷ್ಯಾದ ಅತ್ಯಂತ ಬಲಿಷ್ಠ ಎಕಾನಮಿಯಾಗುವತ್ತ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಟ್ಟಿದೆ. ಅತ್ತ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಿಂದಲೇ ಸಿಡಿದು ಬೇರೆಯಾಗಿದ್ದರೂ ತನ್ನದೇ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಸಾಗಿ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಕಾಣುತ್ತಿರುವ ದುರಂತವನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಪಾಕ್ಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಹೆಚ್ಚು ಲಿಬರಲ್ ಆದ ಆಡಳಿತ, ಕಡಿಮೆ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರ, ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಉಗ್ರವಾದಕ್ಕೆ ಆಸ್ಪದ ಕೊಡದ ಜೀವನ, ಕಡಿಮೆ ಅನ್ಯಮತದ್ವೇಷ ಮುಂತಾದವುಗಳಿಂದ ಅದರ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕಿಂತ ವೇಗವಾಗಿದೆ. ಜಿಡಿಪಿ, ತಲಾದಾಯ, ಸಾಕ್ಷರತೆ ಪ್ರಮಾಣ ಇವೆಲ್ಲ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಪಾಕ್ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿವೆ. ಆಡಳಿತ ಹಾಗೂ ಮನೋಧರ್ಮಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸದಿಂದ ಭವಿಷ್ಯವೂ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಈ ಎರಡು ದೇಶಗಳೇ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉದಾಹರಣೆ.
ಜಿಡಿಪಿ ಬೆಳವಣಿಗೆ
ಬ್ರಿಟಿಷರು ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಹೋದ 1947ರಿಂದ 1972ರವರೆಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನೀಯರು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ನಿಷ್ಕರುಣೆಯಿಂದ ಸುಲಿಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವಿಭಜಿತ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಜಿಡಿಪಿಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದ ಕೊಡುಗೆ ಕಡಿಮೆ ಎಂದೇ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ವಿಭಜನೆಯ ವೇಳೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಜಿಡಿಪಿ 20%ದಷ್ಟಿದ್ದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದ್ದು 6-7%ದಷ್ಟಿತ್ತು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನಡೆಸಿದ ಹೋರಾಟವೇ ಆ ದೇಶವನ್ನು ಚಿಂದಿ ಚಿತ್ರಾನ್ನ ಮಾಡಿತ್ತು. ಲಕ್ಷಗಟ್ಟಲೆ ಮಂದಿ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟರು. ಅಲ್ಲಿನ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಧೂಳೀಪಟವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾ ಬೂದಿಯಿಂದ ಮೇಲೆದ್ದು ಬಂತು. 2016ರ ವೇಳೆಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದ ಜಿಡಿಪಿ ವಾರ್ಷಿಕ ತಲಾದಾಯ 1538 ಡಾಲರ್ನಷ್ಟಿದ್ದರೆ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ 1470 ಡಾಲರ್ ದಾಖಲಿಸಿತ್ತು. ಇದರಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದ ಉದ್ಯಮ 29% ಪಾಲು ಹೊಂದಿದೆ. ಪಾಕ್ನಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಮ ಮೇಲೆದ್ದೇ ಇಲ್ಲ.
ಸಾಕ್ಷರತೆ, ಶಿಶುಮರಣ
ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕೆಕ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಪ್ರೌಢಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯುತ್ತಿರುವವರ ಅನುಪಾತ ಹೆಚ್ಚು. ಹೀಗಾಗಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಸಾಕ್ಷರತೆಯೂ ಅಧಿಕ. ಶಿಶುಮರಣ ಪ್ರಮಾಣ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ. ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಭಾರತವೇ ಆ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾಕ್ಕಿಂತ ಹಿಂದಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಮಾಣವೂ ಅಧಿಕ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ತನ್ನ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರೆ, ಬಾಂಗ್ಲಾ ಆ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಆಧುನಿಕತೆಗೆ ತೆರೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಬಾಂಗ್ಲಾ ಎರಡೆರಡು ಮಹಿಳಾ ಪ್ರಧಾನಿಗಳನ್ನು ಕಾಣುವಂತಾಗಿದೆ. ಈಗಲೂ ಅಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರದ ಹೋರಾಟ ಇರುವುದು ಇಬ್ಬರು ಪವರ್ಫುಲ್ ಮಹಿಳೆಯರ ನಡುವೆ. ಪಾಕ್ನಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಪ್ರಧಾನಿ ಪದವಿಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದ್ದ ಬೆನಜೀರ್ ಭುಟ್ಟೋ ಅವರನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಸಾಯಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಸೇನಾಡಳಿತಗಳು ಬಾಂಗ್ಲಾ ಹಾಗೂ ಪಾಕ್ಗಳೆರಡಕ್ಕೂ ಸಾಮಾನ್ಯ. ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಇಂಥ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಪಾಕ್ಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಕಡಿಮೆ. ಪಾಕ್ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನಿ, ಅಧ್ಯಕ್ಷರೆಲ್ಲ ಸೇನೆಯ ಕೈಗೊಂಬೆಗಳು.
ಜವಳಿ ಉದ್ಯಮ
ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಕೈಹಿಡಿದೆತ್ತಿ ಮುನ್ನಡೆಸಿದ್ದೇ ಜವಳಿ ಉದ್ಯಮ. ಬಾಂಗ್ಲಾ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಜಾಗತಿಕ ಜವಳಿ ರಫ್ತುದಾರ. ಭಾರತ ಹಾಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಗಳೆರಡರ ಜವಳಿ ರಫ್ತು ಒಟ್ಟು ಸೇರಿಸಿದರೆ ಎಷ್ಟಾಗಬಹುದೋ ಅದಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ರೆಡಿಮೇಡ್ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಬಾಂಗ್ಲಾ ರಫ್ತು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಔದ್ಯಮಿಕ ಕ್ರಾಂತಿ ಸಂಭವಿಸಿದ್ದೂ ಈ ಜವಳಿ ಕೈಗಾರಿಕೆಯಿಂದ. ಭಾರತ ಕೂಡ ಬಾಂಗ್ಲಾದಿಂದ ಜವಳಿ ಆಮದು ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಸ್ಲಿನ್ ಬಟ್ಟೆ ಸಿದ್ಧಗೊಂಡು ರಫ್ತಾಗುವುದು ಇಲ್ಲಿಂದ.
ಪಾಕ್ಗೆ ಹಿನ್ನಡೆಯಾದ್ದು ಎಲ್ಲಿ?
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ದೊರೆತ ಗಳಿಗೆಯಿಂದಲೂ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಆಡಳಿತದ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಪಾಕ್ ಎದುರಿಸಿತು. ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ ಗಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಸೈನ್ಯ ದೇಶದ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಕೈಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಸದಾಕಾಲ ಆತಂಕದಿಂದ ಬಾಳುವಂತೆ ಮಾಡಿತು. ಕಾಶ್ಮೀರವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಕೊರಗಿನಲ್ಲೇ ಸದಾಕಾಲ ಇದ್ದ ಇಲ್ಲಿನ ನಾಯಕರು, ಕಾಶ್ಮೀರವನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯುವ ಕುರಿತು ನಾನಾ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಹೆಣೆಯತೊಡಗಿದರು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನೇರ ಯುದ್ಧ ವಿಫಲವಾದಾಗ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕತಾವಾದಕ್ಕೆ ಪ್ರಚೋದನೆ, ಭಯೋತ್ಪಾದನೆ ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಹೊಸ ದೇಶದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ವಿನಿಯೋಗ ಆಗಬೇಕಾದ ಹಣ ದುರುದ್ದೇಶಕ್ಕೆ ಹರಿಯಿತು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಸೋವಿಯತ್ ಯುದ್ಧ ಮುಗಿಸಿ ಕೆಲಸವಿಲ್ಲದೆ ಮರಳಿದ ಜಿಹಾದಿ ಯೋಧರು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇನೆ, ಗೂಢಚರ ಸಂಘಟನೆಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಉಗ್ರವಾದವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಪೋಷಿಸಿದರು. ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಹಿಟ್ಟಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಜುಟ್ಟಿಗೆ ಮಲ್ಲಿಗೆ ಎಂಬಂತೆ, ಭಾರತ ಹೊಂದಿದ ಅಣ್ವಸ್ತ್ರ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಕರುಬಿದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ತಾನೂ ಅಣ್ವಸ್ತ್ರ ಹೊಂದುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಧಿಕ ಹಣಕಾಸನ್ನು ರಕ್ಷಣಾ ವೆಚ್ಚಕ್ಕೆ ಸುರಿಯಿತು. ಶಿಕ್ಷಣ, ಆರೋಗ್ಯ ಇವುಗಳೆಲ್ಲ ಸರಕಾರದ ಆದ್ಯತೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಯಿತು. ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ, ಭಾರತದೊಂದಿಗೆ ಅಂಥ ಯಾವುದೇ ಪೈಪೋಟಿಗೆ ಇಳಿಯದೆ, ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಸೌಹಾರ್ದಮಯ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿದೆ.
ಭಾರತ, ಬಾಂಗ್ಲಾ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ- ಈ ಮೂರೂ ದೇಶಗಳ ಭೂತ, ವರ್ತಮಾನ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಹೆಣೆದುಕೊಂಡೇ ಇವೆ. ಆದರೆ ಒಂದರಂತೆ ಇನ್ನೊಂದಿಲ್ಲ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಉಗ್ರವಾದ, ಸೇನಾ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರ, ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಆಡಳಿತ ಮುಂತಾದ ಕಗ್ಗಾಡು ದಾರಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಗುತ್ತಿದ್ದರೆ ಭಾರತ ಉದಾರೀಕರಣ, ಜಾಗತೀಕರಣ, ಸರ್ವಶಿಕ್ಷಣ ಮುಂತಾದ ಆಧುನಿಕತೆಯ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಿ ಇಂದು ಏಷ್ಯಾದ ಅತ್ಯಂತ ಬಲಿಷ್ಠ ಎಕಾನಮಿಯಾಗುವತ್ತ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಟ್ಟಿದೆ. ಅತ್ತ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಿಂದಲೇ ಸಿಡಿದು ಬೇರೆಯಾಗಿದ್ದರೂ ತನ್ನದೇ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಸಾಗಿ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಕಾಣುತ್ತಿರುವ ದುರಂತವನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಪಾಕ್ಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಹೆಚ್ಚು ಲಿಬರಲ್ ಆದ ಆಡಳಿತ, ಕಡಿಮೆ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರ, ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಉಗ್ರವಾದಕ್ಕೆ ಆಸ್ಪದ ಕೊಡದ ಜೀವನ, ಕಡಿಮೆ ಅನ್ಯಮತದ್ವೇಷ ಮುಂತಾದವುಗಳಿಂದ ಅದರ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕಿಂತ ವೇಗವಾಗಿದೆ. ಜಿಡಿಪಿ, ತಲಾದಾಯ, ಸಾಕ್ಷರತೆ ಪ್ರಮಾಣ ಇವೆಲ್ಲ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಪಾಕ್ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿವೆ. ಆಡಳಿತ ಹಾಗೂ ಮನೋಧರ್ಮಗಳ ವ್ಯತ್ಯಾಸದಿಂದ ಭವಿಷ್ಯವೂ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಈ ಎರಡು ದೇಶಗಳೇ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉದಾಹರಣೆ.
ಜಿಡಿಪಿ ಬೆಳವಣಿಗೆ
ಬ್ರಿಟಿಷರು ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಹೋದ 1947ರಿಂದ 1972ರವರೆಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನೀಯರು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ನಿಷ್ಕರುಣೆಯಿಂದ ಸುಲಿಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವಿಭಜಿತ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಜಿಡಿಪಿಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದ ಕೊಡುಗೆ ಕಡಿಮೆ ಎಂದೇ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ವಿಭಜನೆಯ ವೇಳೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಜಿಡಿಪಿ 20%ದಷ್ಟಿದ್ದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದ್ದು 6-7%ದಷ್ಟಿತ್ತು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನಡೆಸಿದ ಹೋರಾಟವೇ ಆ ದೇಶವನ್ನು ಚಿಂದಿ ಚಿತ್ರಾನ್ನ ಮಾಡಿತ್ತು. ಲಕ್ಷಗಟ್ಟಲೆ ಮಂದಿ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟರು. ಅಲ್ಲಿನ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಧೂಳೀಪಟವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾ ಬೂದಿಯಿಂದ ಮೇಲೆದ್ದು ಬಂತು. 2016ರ ವೇಳೆಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದ ಜಿಡಿಪಿ ವಾರ್ಷಿಕ ತಲಾದಾಯ 1538 ಡಾಲರ್ನಷ್ಟಿದ್ದರೆ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ 1470 ಡಾಲರ್ ದಾಖಲಿಸಿತ್ತು. ಇದರಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದ ಉದ್ಯಮ 29% ಪಾಲು ಹೊಂದಿದೆ. ಪಾಕ್ನಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಮ ಮೇಲೆದ್ದೇ ಇಲ್ಲ.
ಸಾಕ್ಷರತೆ, ಶಿಶುಮರಣ
ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕೆಕ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಪ್ರೌಢಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯುತ್ತಿರುವವರ ಅನುಪಾತ ಹೆಚ್ಚು. ಹೀಗಾಗಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಸಾಕ್ಷರತೆಯೂ ಅಧಿಕ. ಶಿಶುಮರಣ ಪ್ರಮಾಣ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ. ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಭಾರತವೇ ಆ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾಕ್ಕಿಂತ ಹಿಂದಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಮಾಣವೂ ಅಧಿಕ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ತನ್ನ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರೆ, ಬಾಂಗ್ಲಾ ಆ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಆಧುನಿಕತೆಗೆ ತೆರೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಬಾಂಗ್ಲಾ ಎರಡೆರಡು ಮಹಿಳಾ ಪ್ರಧಾನಿಗಳನ್ನು ಕಾಣುವಂತಾಗಿದೆ. ಈಗಲೂ ಅಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರದ ಹೋರಾಟ ಇರುವುದು ಇಬ್ಬರು ಪವರ್ಫುಲ್ ಮಹಿಳೆಯರ ನಡುವೆ. ಪಾಕ್ನಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಪ್ರಧಾನಿ ಪದವಿಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದ್ದ ಬೆನಜೀರ್ ಭುಟ್ಟೋ ಅವರನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಸಾಯಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಸೇನಾಡಳಿತಗಳು ಬಾಂಗ್ಲಾ ಹಾಗೂ ಪಾಕ್ಗಳೆರಡಕ್ಕೂ ಸಾಮಾನ್ಯ. ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಇಂಥ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಪಾಕ್ಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಕಡಿಮೆ. ಪಾಕ್ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನಿ, ಅಧ್ಯಕ್ಷರೆಲ್ಲ ಸೇನೆಯ ಕೈಗೊಂಬೆಗಳು.
ಜವಳಿ ಉದ್ಯಮ
ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಕೈಹಿಡಿದೆತ್ತಿ ಮುನ್ನಡೆಸಿದ್ದೇ ಜವಳಿ ಉದ್ಯಮ. ಬಾಂಗ್ಲಾ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಜಾಗತಿಕ ಜವಳಿ ರಫ್ತುದಾರ. ಭಾರತ ಹಾಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಗಳೆರಡರ ಜವಳಿ ರಫ್ತು ಒಟ್ಟು ಸೇರಿಸಿದರೆ ಎಷ್ಟಾಗಬಹುದೋ ಅದಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ರೆಡಿಮೇಡ್ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಬಾಂಗ್ಲಾ ರಫ್ತು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಔದ್ಯಮಿಕ ಕ್ರಾಂತಿ ಸಂಭವಿಸಿದ್ದೂ ಈ ಜವಳಿ ಕೈಗಾರಿಕೆಯಿಂದ. ಭಾರತ ಕೂಡ ಬಾಂಗ್ಲಾದಿಂದ ಜವಳಿ ಆಮದು ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಸ್ಲಿನ್ ಬಟ್ಟೆ ಸಿದ್ಧಗೊಂಡು ರಫ್ತಾಗುವುದು ಇಲ್ಲಿಂದ.
ಪಾಕ್ಗೆ ಹಿನ್ನಡೆಯಾದ್ದು ಎಲ್ಲಿ?
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ದೊರೆತ ಗಳಿಗೆಯಿಂದಲೂ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಆಡಳಿತದ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಪಾಕ್ ಎದುರಿಸಿತು. ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ ಗಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಸೈನ್ಯ ದೇಶದ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಕೈಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಸದಾಕಾಲ ಆತಂಕದಿಂದ ಬಾಳುವಂತೆ ಮಾಡಿತು. ಕಾಶ್ಮೀರವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಕೊರಗಿನಲ್ಲೇ ಸದಾಕಾಲ ಇದ್ದ ಇಲ್ಲಿನ ನಾಯಕರು, ಕಾಶ್ಮೀರವನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯುವ ಕುರಿತು ನಾನಾ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಹೆಣೆಯತೊಡಗಿದರು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನೇರ ಯುದ್ಧ ವಿಫಲವಾದಾಗ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕತಾವಾದಕ್ಕೆ ಪ್ರಚೋದನೆ, ಭಯೋತ್ಪಾದನೆ ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಹೊಸ ದೇಶದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ವಿನಿಯೋಗ ಆಗಬೇಕಾದ ಹಣ ದುರುದ್ದೇಶಕ್ಕೆ ಹರಿಯಿತು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಸೋವಿಯತ್ ಯುದ್ಧ ಮುಗಿಸಿ ಕೆಲಸವಿಲ್ಲದೆ ಮರಳಿದ ಜಿಹಾದಿ ಯೋಧರು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇನೆ, ಗೂಢಚರ ಸಂಘಟನೆಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಉಗ್ರವಾದವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಪೋಷಿಸಿದರು. ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಹಿಟ್ಟಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಜುಟ್ಟಿಗೆ ಮಲ್ಲಿಗೆ ಎಂಬಂತೆ, ಭಾರತ ಹೊಂದಿದ ಅಣ್ವಸ್ತ್ರ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಕಂಡು ಕರುಬಿದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ತಾನೂ ಅಣ್ವಸ್ತ್ರ ಹೊಂದುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಧಿಕ ಹಣಕಾಸನ್ನು ರಕ್ಷಣಾ ವೆಚ್ಚಕ್ಕೆ ಸುರಿಯಿತು. ಶಿಕ್ಷಣ, ಆರೋಗ್ಯ ಇವುಗಳೆಲ್ಲ ಸರಕಾರದ ಆದ್ಯತೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಯಿತು. ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ, ಭಾರತದೊಂದಿಗೆ ಅಂಥ ಯಾವುದೇ ಪೈಪೋಟಿಗೆ ಇಳಿಯದೆ, ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಸೌಹಾರ್ದಮಯ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿದೆ.